Wounds

by Norman Bethune

This remarkable document was written by Dr. Norman Bethune shortly before his death from blood poisoning, contracted while operating on a wounded Chinese soldier.


The kerosene lamp overhead makes a steady buzzing sound like an incandescent hive of bees. Mud walls. Mud floor. Mud bed. White paper windows. Smell of blood and chloroform. Cold. Three o’clock in the morning, 1 December, North China, near Lin Chu, with the Eight Route Army.

Men with wounds

Wounds like little dried pools, caked with black-brown earth; wound with torn edges frilled with black gangrene; neat wounds, concealing beneath the abcess in their depths, burrowing into and around the great firm muscles like a dammed-back river, running around and between the muscles like a hot stream; wounds, expanding outward, decaying orchids or crushed carnations, terrible flowers of flesh; wounds from which the dark blood is spewed out in clots, mixed with the ominous gas bubbles, floating on the fresh flood of the still-continuing secondary haemorrhage.

Old filthy bandages stuck to the skin with blood-glue. Careful. Better moisten first. Through the thigh. Pick the leg up. Why it’s like a big, loose, red stocking. What kind of stocking? A Christmas stocking. Where’s that fine, strong rod of bone now? In a dozen pieces. Pick them out with your fingers; white in dog’s teeth, sharp and jagged. Now feel. Any more left? Yes, here. All? Yes. No. Here’s another piece. Is this muscle dead? Pinch it. Yes, it’s dead. Cut it out. How can that heal? How can those muscles, once so strong, now so torn, so devastated, so ruined, resume their proud tension? Pull, relax. What fun it was! Now that is finished. Now that’s done. Now we are destroyed. Now what will we do with ourselves?

Next. What an infant! Seventeen! Shot through the belly. Chloroform. Ready? Gas rushes of the opened peritoneal cavity. Odour of faeces. Pink coils of distended intestine. Four perforations. Close them. Purse string suture. Sponge out pelvis. Tube. Three tubes. Hard to close. Keep him warm. How? Dip those bricks into hot water.

Gangrene is a cunning, creeping fellow. Is this one alive? Yes, he lives. Technically speaking, he is alive. Give him saline intravenous. Perhaps the innumerable, tiny cells of his body will remember. They may remember the hot, salty sea, their ancestral home, their first food. With the memory of a million years, they may remember other tides, other oceans and life being born of the sea and sun. It may make them raise their tired little heads, drink deep and struggle back into life again. It may do that.

And this one. Will he run along the road beside his mule at another harvest, with cries of pleasure and happiness? No, that one will never run again. How can you run with one leg? What will he do? Why, he’ll sit and watch other boys run. What will he think? He’ll think what you and I would think. What’s the good of pity? Don’t pity him. Pity would diminish the sacrifice. He did this for the defence of China. Help him in your arms. Why, he’s as light as a child! Yes, your child, my child.

How beautiful the body is; how perfect its parts; with what precision it moves; how obedient; proud and strong. How terrible when torn. The little flame of life sinks lower, and, with a flicker, goes out. It goes out like a candle goes out. Quietly and gently. It makes its protest at extinction, then submits. It has its say, then is silent.

Any more? Four Japanese prisoners. Bring them in. ln this community of pain, there are no enemies. Cut away that blood-stained uniform. Stop that haemorrhage. Lay them beside the others. Why, they’re alike as brothers! Are these soldiers professional man-killers? No, these are amateurs-in-arms. Workerman’s hands. These are workers-in-uniform.

No more. Six o’clock in the morning. God, it’s cold in this room. Open the door. Over the distant, dark-blue mountains, a pale, faint line of light appears in the East. In an hour the sun will be up. To bed and sleep.

But silence will not come. What is the cause of this cruelty, this stupidity? A million workmen come from Japan to kill or mutilate a million Chinese workmen. Why should the Japanese worker attack his brother worker, who is forced merely to defend himself. Will the Japanese worker benefit by the death of the Chinese? No, how can he gain? Then, in God’s name, who will gain? Who is responsible for sending these Japanese workmen on this murderous mission? Who will profit from it? How was it possible to persuade the Japanese workman to attack the Chinese workman – his brother in poverty; his companion in misery?

Is it possible that a few rich men, a small class of men, have persuaded a million poor men to attack, and attempt to destroy, another million men as poor as they? So that the rich may be richer still? Terrible thoughtl! How did they persuade these poor men to come to China? By telling them the truth? No, they would never have come if they had know the truth. Did they dare to tell these workmen that the rich only wanted cheaper raw materials, more markets and more profit? No, they told them that this brutal war was ‘the Destiny of the Race’, it was for the ‘Glory of the Emperor’, it was for the ‘Honour of the State’, it was for their ‘King and Country’.

False! False as Hell!

The agents of a criminal war of aggression, such as this, must be looked for like the agents
of other crimes, such as murder, among those who are likely to benefit from those crimes. Will the eighty million workers of Japan,the poor farmers, the unemployed industrial workers – will they gain? In the entire history of wars of aggression, from the Conquest of Mexico by Spain,the capture of India by England, the rape of Ethiopia by Italy, have the workers of those ‘victorious’ countries ever been known to benefit? No, these never benefit by such wars.

Does the Japanese workman benefit by the natural resources of even his own country, by the gold, the silver, the iron, the coal, the oil? Long ago he ceased to possess that natural wealth. It belongs to the rich, the ruling class. The millions who work those mines live in poverty. So how is he likely to benefit by the armed robbery of the gold, silver, iron, coal and oil of China? Will not the rich owners of the one retainfor their own profit the wealth of the other? Have they not always done so?

It would seem inescapable that the militarists and the capitalists of Japan are the only class likely to gain by the mass murder, this authorized madness. That sanctified butcher; that ruling class, the true State stands accused.

Are wars of aggression, wars for the conquest of colonies, then just Big Business? Yes, it would seem so, however much of the perpetrators of such national crimes seek to hide their true purpose under the banners of high-sounding abstraction and ideals. They make war to capture markets by murder; raw materials by rape. They find it cheaper to steal than to exchange; easier to butcher than to buy. This is the secret of all wars. Profit. Business. Profit. Blood money.

Behind all stands that terrible, implacable God of Business and Blood, whose name is Profit. Money, like an insatiable Moloch, demands its interest, its return, and will stop at nothing, not even the murder of millions, to satisfy its greed. Behind the army stand the militarists. Behind the militarists stand finance capital and the capitalist. Brothers in blood; companions of crime.

What do these enemies of the human race look like? Do they wear on their foreheads a sign so that they may be told, shunned and condemned as criminals? No. On the contrary, they are the respectable ones. They are honoured. They call themselves, and are all called, gentlemen. What a travesty of the name! Gentlemen! They are the pillars of the State, of the church, of society. They support private and public charity out of the excess of their wealth. They endow institutions. In their private lives they are kind and considerate. They obey the law, their law, the law of property. But there is one sign by which these gunmen can be told. Threaten a reduction in the profit of their money and the beast in them awakes with a snarl. They become as ruthless as savages, brutal as madmen, remorseless as executioners. Such men as these must peril if the human race is to continue.

There can be no permanent peace in the world while they live. Such an organization of human society as permits them to exist must be abolished.

These men make the wounds.


In Memory of Dr. Norman Bethune

by Mao Tse-tung
December 21, 1939

Comrade Norman Bethune, a member of the Communist Party of Canada, was around fifty when he was sent by the Communist Parties of Canada and the United States to China; he made light of travelling thousands of miles to help us in our War of Resistance Against Japan. He arrived in Yenan in the spring of last year, went to work in the Wutai Mountains, and to our great sorrow died a martyr at his post. What kind of spirit is this that makes a foreigner selflessly adopt the cause of the Chinse people’s liberation as his own? It is the spirit of internationalism, the spirit of communism, from which every Chinese Communist must learn. Leninism teaches that the world revolution can only succeed if the proletariat of the capitalist countries supports the struggle for liberation of the colonial and semi-colonial peoples and if the proletariat of the colonies and semi-colonies supports that of the proletariat of the capitalist countries. Comrade Bethune put this Leninist line into practice. We must unite with proletariat of all the capitalist countries, with the proletariat of Japan, Britain, the United States, Germany, Italy and all other capitalist countries, for this is the only way to overthrow imperialism, to liberate our nation and people and to liberate the other nations and peoples of the world. This is our internationalism, the internationalism with which we oppose both narrow nationalism and narrow Patriotism.

Comrade Bethune’s spirit, this utter devotion to others without any thought of self, was shown in his great sense of responsibility in this work and his great warm- heartedness towards all comrades and the people. Every Communist must learn from him. There are not a few people who are irresponsible in their work, preferring the light and shirking the heavy, passing the burdensome tasks on to others and choosing the easy ones for themselves. At every turn they think of themselves before others. When they make some small contribution, they swell with pride and brag about it for fear that others will not know. They feel no warmth towards comrades and the people but are cold, indifferent and apathetic. In truth such people are not Communists, or at least
cannot be counted as devoted Communists. No one who returned from the front failed to express admiration for Bethune whenever his name was mentioned, and none remained unmoved by his spirit. In the Shangsi-Chahar-Hopei border area, no soldier or civilian was unmoved who had been treated by Dr. Bethune or had seen how he worked. Every Communist must learn this true communist spirit from Comrade Bethune.

Comrade Bethune was a doctor, the art of healing was his profession and he was constantly perfecting his skill, which stood very high in the Eight Route Army’s medical service. His example is an excellent lesson for those people who wish to change their work the moment they see something different and for those who despise technical work as of no consequence or as promising no future.

Comrade Bethune and I met only once. Afterwards he wrote me many letters. But I was busy, and I wrote him only one letter and do not ]7even now if he ever received it. I am deeply grieved over his death. Now we are all commemorating him, which shows how profoundly his spirit inspires everyone. We must all learn the sirit of absolutes selflessness from him. With this spirit everyone can be very useful to the people. A man’s ability may be great or small, but if he has this spirit, his is already noble-minded and pure, a man of moral integrity and above vulgar interests, a man who is of value to the people.

Ang Sining at Komitment sa Panahon ng Krisis at Karahasan

Dr. Bienvenido Lumbera
National Artist

Sa panahon ng krisis at karahasan, ang pangunahing bagay na nararapat binibigyan pansin ng mga artista’t manggagawang pangkultura ay ang pagtatambal ng sining at komitment. Mahalagang ang isang artista ay may komitment. Ito ang paghawak sa isang panindigang nakabatay sa pambansang interes.

Saan ba nakaukol ang komitment ng isang artista? Ito ay itinatapat sa krisis na nararanasan.

Sa krisis pang-ekonomya, ito ang pagtaas ng presyo ng bilihin, pagbaba ng sahod at kawalan ng trabaho. Ang artista ay hindi ligtas sa kahirapang nararanasan ng lipunan. Karaniwang nangyayari sa artista ang pang-ekonomiyang kagipitan.

Bago ang Martial Law, kahit papano ay mayroong empleyo ang mga tao sa larangan ng sining, pero sa panahon ng batas militar, sa isang sistematikong pagdidikta ng batas ng gubyerno, lahat ng mga empleyado ay pinagbibintangang “kumikilos”. Marami ang nawalan ng trabaho. Kung may nakapanatili sa trabaho, sila ay araw-araw na minamanmanan. Dito pumapasok ang krisis pampulitika: ang pagdaranas ng represyon.

Ang krisis panlipunan ay hindi lamang nagsimula kay GMA (Gloria Macapagal-Arroyo) . Si Marcos halimbawa, ay naging bulagsak sa paghawak ng pampublikong pinansya. Binigyan prayoridad nito ang imprastraktura para sa mga negosyanteng sa kalaunan ay nagdeklara ng pagkalugi. Nagbunga ito ng malakihang utang panlabas na taun-taon ay lumalaki. Wala namang malinaw na programa paano ito mabayaran at sa aktwal ay ipinasa nga sa mamamayan ang problema sa utang. Magkasalimbayang pangungurakot at kawalan ng katapatan ang sagot dito ng pamahalaan.

Sa panahon ni Cory Aquino, mayroon itong mayamang posibildad at magandang pagkakataon na tanggihan ang panlabas na utang ng bansa. Kinikilala ang administrasyon ni Cory bilang isang “revolutiuonary government” at hawak nito ang kapangyarihang baguhin ang kalakaran. Ngunit sa aktwal, ay hindi ito umaktong rebolusyonaryo. Sa bandang huli, siya ay nanatiling isang haciendera, kabilang sa mga naghaharing uri ng mga negosyante at may-ari ng malalawak na lupain.

Upang hindi mabawasan ang angking kayamanan, idineklara niyang, “Ang Pilipinas ay handang akuin ang lahat ng pagkakautang”. Isa itong malaking kahungkagan samantalang ang tinayong atomic plant noon ay maituturing na isang malaking pagkakautang ng pamilyang Marcos.

Kaya’t nananatili ang patakaran sa budget sa pagbibigay prayoridad sa utang panlabas, kasama ng suportang militar at walang kaukulang pansin para sa serbisyong panlipunan tulad ng edukasyon, kabuhayan, kalusugan, pabahay, tubig, kuryente. Hindi binibigyan ng kaukulang pansin ang mamamayang patuloy na dumaranas ng kagipitan.

Pagkatapos ng rehimen ni Cory, tinuturing ang panahon ni Ramos bilang “Restoration Period”, panunumbalik daw sa dating kalagayan ng Pilipinas. Sa esensiya at sa aktwal, ito ay panunumbalik ng iilan para sa pang-ekonomya at pampulitikang kapangyarihan. Nanatili ang suporta ng gubyerno sa kapitalismo.

Ang sitwasyon sa ngayon ay tulad ng katatapos lamang na tinatawag na post-kolonyalismo. Batay na rin sa karanasan, ang nilikhang problema ng gubyerno sa ekonomya at pulitika ay naging kontradiksyong hinarap ng mga indibidwal sa larangan ng sining: go to work and follow rules or join the “illegal movement”.

Sa kilusan ng pagbabago, ang gawaing pangkultura ay di hamak na “ligtas na larangan”. Binansagang sa larangang ito ay walang karahasan ngunit sa katotohanan, ang kultura ay psyche ng maraming kontradiksyong maaaring humahantong sa isang pisikal na karahasan, pananakit, pagpatay at pagsugpo.

Dahil ang pinag-uusapan sa larangan ay elite vs pinamumunuan o ang naghahari at ang pinaghaharian.

Kung babalikan ang Martial Law, noon ay tunay na ginamit ng estado ang lakas nito upang ang lipunan ay naaayon sa kagustuhan ng diktador. Ganito ang kalakaran ngayon sa rehimen ni Gloria Macapagal Arroyo: ang pamamahala ay nakabatay sa kayamanan, kapangyarihan, ari-arian at impluwensyang militar.

Evat ang naging tugon ni GMA sa obligasyong pang-internasyunal. Lalong lumala ang problema sa gloria dahil si Gloria ay di nagdala ng gloria.

Sa umpisa pa lang, ang kanyang pagkahalal bilang pangulo ay questionable na. Ginamit nito ang lahat ng rekurso para mahawakan ang kapangyarihan. Ang katotohanan ng Hello Garci tapes ay insidenteng kailangan ipaliwanag sa sambayanan dahil ito ay pagbunyag ng ibayong paglubha ng krisis sa lipunan.

Sa kanyang “sorry”, parang sinabi lang sa mamamayang nagising siya isang araw na nakausap ang isang tao sa COMELEC sa panahon ng eleksyon at tumatakbo siya sa pagkapangulo. Isang malinaw na panloloko.

Palaki nang palaki ang bilang ng mamamayang tumututol sa kanyang pamahalaan. Ang impeachment proceedings ay prosesong hindi nalubos dahil ginamit ng administrasyong GMA ang lahat na rekurso, maging panunupil sa kapwa opisyal sa pamahalaan.

Sa laki at lala ng kanyang kailangang pagtakpan, isang direksyon ang tinahak ni GMA: ang paghasik ng terorismo upang pigilan ang mamamayang lumalaban. Ang Proclamation 1017 ay mapanlilang na patakarang kinopya kay Marcos nang ibinaba ang batas militar sa konteksto ng state of emergency.

Ang panukalang charter change o CHA-CHA ay isang pabuya o pagtupad sa pangako ng pangulo ng bansa, ginagamit na ekstensyon ng administrasyon, para sa mga ambisyosong lokal na mga opisyales.

Sa pamamagitan ng CHA-CHA ay maiiwasan ang pagsusuri ng estado hinggil sa mga usapin at isyu. Ang Cha-cha ay lalong pinapatingkad ng administrasyon upang pigilin ang kilusang GMA ouster. May bagong konstitusyon sa tuwing may pagdeklara ng martial law. Asahan ng mamamayan na ang bagong konstitusyon ay hindi para sa mamamayan.

Ano ang magagawa ng mga nasa larangan ng kultura ngayon?

Maaaring humalaw ang mga artista’t manggagawang pangkultura sa karanasan ng mga nasa larangan noong Martial Law: natuto sila sa pamamagitan ng pakikiisa sa malawakang pagkilos at pag-oorganisa.

Sa ngayon, ang krisis ay lalong lumubha at ginagamitan ng karahasan ng pamahalaan upang maputol o mabansot ang diwang palaban ng isang artista o kaya ay gawing masunurin, umaayon sa pamahalaan ang kanyang sinusulat o nililikha.

Ang artista ay may malayang pasya sa pagpapahayag. Sa panahon ng Martial Law, dalawa ang lugar ng mga artista sa pagkilos: Isa rito ang legal na pakikibaka sa pamamagitan ng mga likhang kontra sa mapanupil na patakaran ng pamahalaan. Ang isa pa ay ang underground na tinatawag o ang pagpasya ng artistang kumilos nang lampas pa sa paghawak ng lapis o paint brush para maipagpatuloy ang nasimulan at para na rin sa sariling kaligtasan.

Ang anyong pangkultura ay epektibo para patuloy na ipahayag ang panindigang makabayan at makabansa.

Ang awit ay isang anyong madaling palaganapin. Ang awit ni Joey Ayala tungkol sa Sta. Filomena: may bukiring masagana sa bunga ngunit walang pumipitas, “wala nang tao sa Sta. Filomena”. Ito ay batay sa isang aktwal na panghahamlet ng militar sa Davao bilang isang larawan ng kagipitang likha ng martial law. Nasa awit ang alusyon ng taktikang militar at ng pamahalaan sa pagbansag ng isang lugar o probinsiya bilang luklukan ng NPA kaya’t ang mga sibilyan dito ay pinalikas diumano kaya’t napabayaan ang bukirin.

Sa Bangon o Internasyunale, ito ay panunumpa ng mga militanteng me komitment sa uring proletaryo.

Ang dula ay maaaring tahasang umaatake sa pamahalaan at pasismong militar.
Ang dulang Welga! Welga! na larawan ng isang militanteng unyon ay nalikha bago ang martial law ngunit ipinagbabawal dahil sa radikal na layunin nito. Ang Juan dela Cruz ay tungkol sa kalagayan ng mamamayan sa panahon ng kolonyalismong Amerikano “para bulabugin ang mga tao at malipol ang mga gerilya”.

Ang tula ay maaaring tahasang maglarawan ng kalagayang iba ang tumutukoy sa aktwal.

Ang artista ay isang bulnerableng indibidwal sa lipunan dahil karamihan naman ay walang malaking kakayahang pang-ekonomiya ngunit ang artista ay di dapat humiwalkay sa lipunan.

Kailangan niyang magpasya. Kailan ka magsisimula? Kailan pa magpapatuloy?

(Reprinted by People’s Cultural Studies Center and SinagBayan)

Si Leo Rimando at ang Teatro ng Pakikibaka sa Kalunsuran

Dr. Bienvenido Lumbera, Pambansang Alagad ng Sining

Tinalakay sa ikalawang Talakayang Leo Rimando sa PUP Sta. Mesa, Manila, Setyembre 20, 2007 sa inisyatiba ng Amado V. Hernandez Resource Center (AVHRC), Concerned Artists of the Philippines (CAP) at Sining na Naglilingkod sa Bayan (SinagBayan)sa pakikipagtulungan sa PUP Center for Nationalist Studies, CONTEND at Sentral na Konseho ng mga Mag-aaral.

Sa alinmang paggunita sa panahon ng Batas Militar, politika ang pangunahing umaagaw ng pansin. Ang gawaing pangkultura sa nasabing panahon ang tanghalan ng naging ambag ni Leo Rimando sa matagumpay na pagsulong ng kilusang pambansa-demokrasya laban sa diktaduryang Marcos. Politika ang nasa ubod ng gawaing pangkultura, na isang pagsasapraktika ng mga batayang prinsipyo sa pagpapalaya sa sambayanang ginapos ng pyudal at kolonyal na pagniniil.

Madalas na madalian ang pagbubuo ng isang pagtatanghal. Kapag kulang sa panahon ang paghahanda, ang prinsipal na layunin ng pagtatanghal ay siyang unang-unang pinagtutuunan ng pagsisinop. Ganyan ang pangangailangang humubog sa mga pagtatanghal sa mga rally at demonstrasyon, kaya’t may umiral na impresyon sa malay ng mga tagalabas ng kilusan, na ang tanging layunin ng mga iskit ay magkalat lamang ng propaganda. At tunay namang sa mga biglaang pagtatanghal, ang minamahalaga ng mga artista ay kagyat na maiparating sa mga manonood ang politikal na mensahe ng mga islogan, awitin, dula at tula .

Ang sining ay humihingi ng panahon upang mailangkap ito sa politika ng isang pagtatanghal. Kabilang sa mga sangkap nito ang kasanayang kininis upang lalong mapatingkad ang kahulugan ng mga salita at galaw, ng sama-samang pagkilos at pagtatampok sa eksena ng himig o ingay na nagbibigay-bisa sa karanasang dulot ng makikita sa entablado. Sa pag-eensayo ng mga aktor napaghuhusay ang pagbigkas at paggalaw, ngunit ang tawag ng pangangailangan kadalasa’y sumasagka sa panahong hinihingi ng ensayo. Kung paano naihahanap ng kaukulang panahon ang pag-eensayo ay nakadepende sa tiyaga at sipag ng kadreng pangkultura na namamahala sa grupong pangtanghalan. Dito natin kikilalanin ang tatag at tibay ng makabayang artistang tulad ni Leo Rimando.

Sa panahon nang siya ay naging aktibo bilang direktor ng Panday Sining, ang teatro ng pakikibaka ay pinalad na magkaroon ng manggagawang pangkultura na hindi lamang may matalisik na pampulitikang kamalayan kundi isa ring malikhaing artista na malalim at malawak ang kaalaman sa sining ng pagtatanghal. Nagsimula siyang mapasok sa larangan ng teatro nang siya ay undergraduate na major sa siyensya sa UP Los Baños, at noon nasubok ang kanyang kahusayan bilang aktor na may malagong boses. Bilang iskolar, naipadala siya ng UP sa UCLA Berkley upang magtapos ng MA sa entomolohiya. Sa UCLA, hindi lamang siyensiya ang kumain ng kanyang panahon. Ang pakikipamuhay sa unibersidad ay nagbukas ng pinto upang ang kanyang unang karansan sa teatro sa Los Baños ay mapalalim sa pamamagitan ng pagsali sa mga grupong panteatro tulad ng Berkley Players, ng Oakland Community Theater at San Francisco Actors’ Workshop. Buong kasiglahang niyakap ni Leo ang buhay sa tanghalan at masasabing nang siya ay bumalik sa UP Baños, ganap na ang kanyang pagiging taong-tanghalan.

Bilang miyembro ng Upsilon Sigma Phi, hinawakan niya ang Actors’ Workshop at namahala sa ilang produksiyon ng fraternity. Nagkaroon ng di pagkakasundo sa pagitan ng Upsilon at ng Actors’ Workshop, at napunta si Leo bilang direktor sa Beta Sigma. Sa panahong ito ng kanyang pagtuturo ng siyensya sa Los Baños, buhos na buhos ang kanyang talino at kasanayan sa pagdidirehe ng mga dulang galing sa Kanluran. Subalit nang minsang mapanood niya ang produksiyon ng kaibigang direktor na si Ruben Olaguer, ganap niyang ikinabahala ang nilalaman ng produksiyong Sinipi sa Buhay. Inilarawan sa produksiyon ang matinding pandarahas ng militar sa mga pumupuna at tumututol sa mga patakaran ng pamahalaang Marcos.

Pagkaraan noon , unti-unting binago ang maka-Kanlurang oryentasyon sa teatro ni Leo ng mga babasahing sinimulang niyang paghanguan ng kaalaman tungkol sa kilusang noo’y lumalaganap sa mga kampus. Di naglaon at nagpasya siyang sumapi sa Kabataang Makabayan sa Timog Katagalugan. Kinilala ng KM ang kanyang matimbang na kasanayan at karanasan sa teatro at siya ay nalipat sa KM-National upang sa yunit na iyon siya kumilos bilang bahagi ng pangkulturang pagsusulong sa kilusang pambansa demopkrasya.

Dekada 60 noon at nagsisimula ang realsyong “people-to-people” sa pagitan ng China at Filipinas. Nag-organisa ang makabayang ekonomistang si Alejandro Lichauco ng isang Trade Mission na dadalaw sa China upang magmasid sa mga pagbabago sa isang lipunang naipagtagumpay ang isang rebolusyon. Napabilang si Leo Rimando sa mga delegado. Isang paglalakbay iyon para kay Leo na maghahatid sa kanya sa maalab na pagtataguyod sa sining at politika ng teatro ng pakikibaka.

Anim na buwang nanatili sa China si Leo at sa panahong iyon ng Dakilang Proletaryong Rebolusyong Pangkultura sa China ni Mao Zedong, nasaksihan niya kung paano pinagsanib ang sining at politika sa mga dulang kanyang napanood. Ang anim na buwang pagsaksi sa mga “modelong dula” ng pangkating Chiang Ching ay nagdulot ng ganap na radikalisasyon ng sensibilidad ng direktor, at noo’y kusang ipinahubog sa estetika ng Kanluran ang kanyang pagkatao. Sa pagbabalik niya sa Filipinas, handa na niyang hubugin ang mga pagtatanghal ng kilusan ayon sa modelong Chino .

Bakasin natin sa apat na dulang pinamahalaan ni Leo bago bumagsak ang Batas Militar upang mapasimulan nating pahalagahan ang naging bisa ng dating ni Leo sa mga grupong pangkultura ng kilusan. Ang Masaker sa Araw ng Paggawa ay isang choral recitation ng magkahalong prosa at tula na nagsasakdal sa pamamaslang na naganap sa rally ng mga mangagawa sa harap ng Kongreso noong Mayo 1, 1971.

Ang pagdakila sa tatlong manggagawang namatay sa bala ng mga militar ay naaayon sa pagtatampok sa uring manggagawa bilang pangunahing puwersa ng rebolusyon, na nagsasatinig ng mga hinaing at pagtutol ng lahat ng inaapi sa lipunang Filipino. Sa pagtatanghal, kinikilala ang uring magsasaka bilang saligang lakas ng rebolusyon… Bilang pagtatapos, isisigaw na,

Sa patnubay ng kaisipang manggagawa’y
Susulong ang pakikibaka!
Ang tagumpay ng Partido
ay tagumpay ng masa!

Umaalinsunod sa estilo ng pagtatanghal ng mga modelong dula ng China ang tindig at galaw ng mga manggagawang tauhan, pagpapakilala ng marubdob na paninindigang naggigiit sa pamumuno ng uring manggagawa sa pakikibaka tungo sa paglaya ng masa. Ang ganitong maka-uring pananaw ay katangiang maingat na inilalapat ni Leo sa mga tauhan sa kanyang mga pagtatanghal. Ang proletaryo ay laging matipuno at masigasig, puno ng dinamismo bilang kinatawan ng uring nagdadala ng mga kaisipang mapagpalaya.

Ang Hukumang Hubad ay bunga ng “mahabang proseso ng pagbubuo ng bordaor” na ibinase sa dulang Hukumang Tuwad na nagsimula naman bilang Hukumang Bayan. Unang itinanghal ito noong Agosto 13, 1972. Mahihinuha na sa proseso ng pagbago sa iskrip, naging mapagpasya ang mga pagwawasto ni Leo sa linyang pampolitika at estilo ng pagtatanghal. Nasa anyo ng isang paglilitis ang dula. Isinakdal ng mga reaksiyunaryo ang mga progresibo sa mga salang subersyon, panggugulo, pagpatay at kung anu-ano pa. Pinamumunuan ang mga progresibo ng tauhang Proletaryado. Kabilang sa mga kapanalig ni Proletaryado sina Magsasaka, Manggagawang Tsuper, Estudyante, Guro, Sanggano at Puta, Pambansang Minorya at Pambansang Burgesiya. Makabuluhang pansinin na sa pagtatanghal, mangaggaling sa mga manonood ang mga tauhang progresibo. Pahiwatig ang ganito na nasa panig ng mga Progresibo ang mga manonood na siyang kumakatawan sa sambayanan. Ang hanay naman ng mga tauhang reaksiyunaryo ay pinangungunahan ng Imperyalistang Kapitalista at Armadong Pasista. Ang Hukom, matapos niyang igawad ang kanyang hatol, ay makikiisa sa hanay ng mga reaksyunaryo.

Sa pagtatanggol ng mga Progresibo, pinalilitaw agad na ang mga reaksyunaryo ang may mas malubhang krimen na dapat panagutan. Sa pagbubukas pa lamang ng dula, nilinaw kaagad ang pamumuno ng Proletaryado. Mariing tumututol ito sa ginagawang pagtutulak sa kanyang mga kasamahang iniharap sa hukuman. May hamon kaagad ito sa pag-arestong walang warrant of arrest. “Ganito na ba ang pamamaraan ng estado?”

Tinipon sa dula ang sambayanang kabilang sa nagkakaisang prente na may mahalagang papel sa rebolusyong tinatanaw ng kilusan. Nakabungad rito ang Proletaryado na pinapangalawahan ng mga magsasaka. Kinakatawan ng mga estudyante at guro ang petiburgesya. Kinakatawan naman ng Sanggano at Puta ang lumpen proletaryado na siyang uring kinabibilangan ng nakararaming maralitang tagalungsod. May mga tauhang kumakatawan sa minorya at sa pambansang burgesya. At kapansinpansin ang ispesyal na banggit sa hanay ng mga tsuper na tinaguriang “manggagawang tsuper” bilang pagpupugay sa organisasyong Pasang Masda na nanguna sa malawakang welga ng mga sasakyang pampubliko noong Enero 1971. Sa kaduluhan ng dula, matapos hatulan ng Hukom ang mga nasasakdal bilang mga subersibo, ang mga progresibo, ayon sa iskrip, ay “maghahanay nang militante at duduruin ang mga reaksiyunaryo” sabay bigkas: “Nabibilang na ang inyong mga araw!”

Sa dulang Welga! Welga! higit nating marararamdaman ang dating ng politika at sining ni Leo Rimando. S a loob ng organisasyong KM-National nagtagpo ang kabataang may-akda ng dula na si Bonifacio Ilagan at ang batikang direktor ng mga pagtatanghal ng Upsilon at Beta Sigma sa UP Los Baños. Tagahanga na noon pa si Boni, na tumitingala sa talino at galing ng direktor ng mga de-kalidad na mga dula sa Los Baños. Ngayon siya ay isa nang mandudula at kanyang akda ang isasa-entablado ni Leo. Iisa ang ideolohiyang kanilang pinanghahawakan, pero malaki ang agwat ng kanilang kasanayan sa pagtatanghal. Sa bersyon ng Welga! Welga! na inilathala sa antolohiyang Bangon, hindi maikakaila ang malinaw na bakas ng interbensyon ng direktor. Sa introduksyon ni Glecy Atienza, ganito ang nakasaad
Maraming binago ang mandudula sa mas naunang iskrip…
Ilan sa rebisyon ay nagpapakita ng pagpipino ng iskrip ng dula tulad ng mas tiyak na gabay sa produksyon. Pangunahing konsidersayon ang paglilinaw ng linyang pulitika. Makikiisa ito sa mga pagbabago tungo sa mas maingat na karakterisasyon ng manggagawa bilang lider at (sa maingat na paglalarawan) na kolektibo ang mga welgista... Sa neribisang dula, ang mahahabang mensahe ni Ador ay pinagbaha-bahagi sa iba pang tauhan at hindi sa isang tao lamang nanggagaling ang mga ideya. Gayundin, higit na pinatitingkad ang tapang at pagkakaisa ng manggagawa. Mas idiniin ang pagkakaiba ng interes ng manggagawa at ng kapitalista. Ma-detalyado ring isinadula ang pagkalat ng welga sa kanayunan.

Sa sinumang nakaranas na ng kolektibong buhay sa isang militanteng organisasyon, hindi mapag-aalinlangan na ang mga pagbabago sa orihinal ni Boni ay bunga ng talakayan sa pagitan ng direktor at ng mandudula. At dahil sa nalalaman nating mataas na pagtingin ni Boni kay Leo bilang artista, mahihinuha nating maluwag na tinanggap ang mga puna at mungkahi ng direktor.

Ang teatro ng pakikibaka sa kalunsuran sa ilalim ng Batas Militar ay matibay na nakaugnay sa praktika ni Leo bilang direktor. Siya ay nagpamalas sa mga kasamang nasa iba’t ibang grupong pangtanghalan kung paano isinasapraktika ang mga tagubiling pang-anyo at pang-nilalaman sa panunuring pangmasang ginawa ng PAKSA sa mga dulang rebolusyunaryo sa panahon ng Unang Sigwa. Bukod sa pagtalima ng teoryang pinalganap ng PAKSA, ang anim na buwang inilagi niya sa China sa panahon ng Dakilang Proletaryong Pangkulturang Rebolusyon ay nagpatibay sa kanyang pagsapol sa pagsasanib ng sining at politika sa mga pagtatanghal na naglalayong palayain ang sambayanan sa tatlong salot ng piyudalismo, burukrata kapitalismo at imperyalismo.

Kultura ng Represyon

Bonifacio P. Ilagan
Unang lektyur ng Leo Rimando Lecture Series
Polytechnic University of the Philippines
23 Agosto 2007



Binabati ko ang Amado V. Hernandez Resource Center, PUP Center For Human Development, Concerned Artists of the Philippines at SinagBayan sa pag-oorganisa ng Leo Rimando Lecture Series. Salamat po sa pag-iimbita sa akin para pasinayaan ang Leo Rimando Lecture Series.

Malaking karangalan at katuwaan ang magpanimula sa seryeng ito, lubha pa’t si Prof. Leo Rimando ay personal kong nakasama sa gawaing pangkultura sapul 1970, nang pagtulungan naming itatag at paunlarin, kasama ng iba pang aktibista ng Kabataang Makabayan na gaya ni Merardo Arce, ang Panday Sining. Si Ka Leo, ang pinagpipitaganang direktor ng burgis na teatro na nagwaksi sa kaburgisan, ang aming eksperto sa teatro. Kung may kayabangan man kami noon, iyon ay dahil mayroon kaming Leo Rimando na nag-alay ng kanyang namumukod na talino at kahusayan sa pagpapaunlad ng kultura ng nakikibakang sambayanan. Karapatdapat siyang parangalan sa maraming paraan, kabilang ang pagpapangalan ng ating pag-aaral ngayon sa kanyang alaala.

Kultura ng represyon. Mainam na pag-usapan ang paksang ito ngayong umaabot na sa 888 ang pinapatay na mga aktibista at 184 naman ang dinudukot mula noong 2001, nang okupahin ni Gloria Macapagal-Arroyo ang Malacañang, hanggang ngayong hapon na magkakasama tayo sa silid na ito. In fairness to her, and in spite of the illegitimacy of her presidency, she was not the one who invented extrajudicial killings and abductions. Ngunit, sa pagmamana ng madugong tradisyong ito, sa pagpapatuloy ng kultura ng represyon, ang kanyang mga kamay ay tigmak din sa dugo.

Alamat ng Represyon

Ano nga ba, mayroon nga bang kultura ng represyon? Matinding salita ang “represyon” (salitang Ingles na binaybay sa Pilipino). Ang ibig sabihin nito ay paninikil o paniniil. Nangyayari ang paninikil o paniniil dahil may dalawang interes na nagbabanggaan – ang interes ng naninikil/ naniniil at ang interes ng sinisikil/ sinisiil. Ang paninikil o paniniil ay maaaring diplomatiko, mapagmaniobra, mapagbanta o kaya’y lantarang marahas at malupit. Isa pang kahulugan ng represyon ay pananaig sa pamamagitan ng dahas, malupit na paghahari – o pagrereyna, kung babae ang pinunong nagmamalupit.

Ngunit hindi lamang simpleng “represyon” ang sinasabi natin, kundi kultura ng represyon. Mas matindi ito. Sapagkat sa “kultura,” may sangkot nang sistema at kasaysayan. Ibig sabihin, ang represyon ay sistematiko at, sa paglipas ng panahon, ay umusbong-lumaki-namulaklak-namunga na.

Ibig sabihin, ang ating tinutukoy ay hindi lamang ang partikular na akto ng pagbabawal ng mga Kastila sa Noli at Fili ni Rizal; o ang partikular na akto ng pagbabawal ng mga Amerikano sa bandilang Pilipino; o ang partikular na akto ng pagbabawal ng rehimeng Marcos sa awiting Bayan Ko -- bagaman ang tatlong ito ay napakadramatikong halimbawa ng represyon.

Ang una kong tinutukoy, kung may kultura ng represyon, ay: Hindi minsan lang o isolated o pambihira ang mga pangyayari ng represyon. Ang mga ito ay ang mismong kalakaran. May padron at patakaran ng mga ganoong paninikil. At para sa mga umaalma, may nakalaang mabigat na parusa.

Pagtuntong na pagtuntong ng mga Kastila sa baybay-dagat ng ating kapuluan, hindi ba’t ang una nilang ginawa ay ang ipagbawal ang mga katutubong gawi? Pagsunog sa kung anumang sining at panitikan mayroon ang ating mga ninuno – dahil, diumano, ang mga iyon ay gawa ng dyablo? Ano ang maitatawag dito kundi hubad na represyon? Paglalaon, walang pinayagang sining at panitikan na hindi inaaprubahan ng isang lupon ng sensura.

Nang pumalit ang mga Amerikano bilang kolonyalistang panginoon, ang una nilang hinakbang ay ang gawing ilegal ang lahat ng pagpapamalas ng kalayaan ng bayan. Krimen ang magtaguyod ng soberaniya ng Pilipinas, krimen ang manindigan ng pagsasarili, krimen ang umawit ng Lupang Hinirang.

Kapwa noong panahon ng Kastila at Amerikano, kung hindi ka tatalima sa mga kautusang kolonyal, maaari kang makulong at pahirapan, ipatapon at pahirapan, pahirapan at gawaran ng kamatayan.

Ang ikalawa kong tinutukoy, kung may kultura ng represyon, ay: Ginagamit ng mga nasa kapangyarihan ang buong makinarya ng estado, laluna ang sandatahang lakas ng gobyerno, upang ipatupad ang kanilang dominasyon. Ang isa sa mga pangunahing kabuluhan, kung gayon, ng militar at paramilitar ng gobyerno ay ang pagtiyak na ang taumbayan ay napapangibabawan ng mga nasa poder sa pamamagitan ng armadong pwersa.

Ngunit hindi maaaring sa lahat ng oras ay gising sila; hindi maaaring sa lahat ng sulok ay magbantay sila. To the credit of the powers-that-be, they did much more than simply put up checkpoints, conduct search and seizure and aim their weapons against the people. Kailangan nilang gawing institusyonal at “lehitimo” ang represibong paghahari upang paamuin ang balana. Kailangang iyon ang maging konteksto ng “normal” na buhay-panlipunan.

Sa kaso ng mga kolonyalistang Kastila, nagtayo sila ng Simbahan. Sa kaso ng mga kolonyalistang Amerikano, nagtayo sila ng Eskwelahan. Ang Simbahan at Eskwelahan ay itinutok sa kaisipan ng mga nasasakupan. Ang represyon ay sinimulang ipatupad, hindi sa pamamagitan ng espada o baril, kundi sa pamamagitan ng paghubog sa kamalayang “sibilisado” ng mga katutubo at taumbayan. Kabanalan at edukasyon ang ibinihis sa represyon. “Sibilisadong tao” ka kung ang mga problema mo ay idinaraan mo sa dasal, sa pangungumpisal sa padre at hindi sa paglaban. “Sibilisadong tao” ka kung nakikipag-usap ka at hindi namumundok na hawak ang sandata. Ang represyon ay ipinaunawa bilang mahalagang proseso sa ikabubuti ng indibidwal at komunidad. Ang proseso ay tinawag na paglalatag ng kapayapaan at kaayusan – the much-abused “peace and order.” Sa dambana ng peace and order, naghuhumindig ang kautusan: Sundin ang loob ng mga tagapamahala, ng mga awtoridad -- nang walang pasubali – no questions asked – dahil sila ang nakakaalam ng kung ano ang mabuti at masama.

At ngayon, ika-23 ng Agosto, in the year of our Lord 2007, at pagkalipas ng mahigit na 400 taon ng ganitong sistema, magtataka pa ba tayo kung bakit, sa kabila ng nagpapatuloy na pampulitikang pamamaslang at pagdukot sa mga tinataguriang “kaaway ng estado,” ang karaniwang tao ay maaaring natitigatig ngunit bukod doon ay wala nang ginagawa para matigil ang madugong represyon?

Resulta ng Kultura ng Represyon

Dahil ang represyon ay matagumpay na nakultura sa isip ng madla, nawala na ang kakayahang maging kritikal. Sakali mang naroon pa rin ang bakas ng kritikal na pag-iisip, hindi na iyon sapat upang magsalita at kumilos nang labag sa mga patakaran at kautusan ng mga nasa kapangyarihan. Nawala, laluna, ang tapang. Nabaog na ang kritikal na pag-iisip sa simpleng pribadong pag-aalala. Ngunit para pumirma sa manipesto o mag-ambag ng piso o dumalo sa rali ng mga militante, naku, hindi.

Hindi – dahil bukod sa ako’y natatakot, may mas mahalaga akong aasikasuhin. Ang aking pag-aaral, ang aking hanapbuhay, ang aking pamilya, ang aking gimik. Kung sasali ako sa mga kumakalaban sa represyon, baka ako mapahamak. Hindi ako dapat makialam. Hindi, talagang hindi. Ako, ang aking sariling kalagayan at kaligtasan, ang mahalaga. Malinaw: Kaisipang indibidwalista ang parametrong pang-ideolohiya ng represyon. Eh ano ba. Anu’t anuman, nakikisimpatya naman ako sa kanila. Ipagdarasal ko na lamang sila.

Kung sa inyong palagay ay hindi OK ang ganitong aktitud, paano pa kaya ito: Bakit naman kasi wala silang nakikitang positibo sa ginagawa ng gobyerno. Lahat na lang, masama. Sila lang ang mabuti at tama. Palibhasa, Kaliwa sila, komunismo ang ideolohiya nila. Ayaw nila ng kapayapaan at kaayusan. Rebelde kasi sila.

Nang kalabanin ba ni Lapu-Lapu si Magellan, nang maghimasik ba ang mga Raha Sulayman, Magat Salamat, Sumoroy, Dagohoy, Diego at Gabriela Silang, ang Kaigorotan at Bangsa Moro, ang mga Emilio Jacinto at Andres Bonifacio, ayaw ba nila ng kapayapaan at kaayusan? Rebelde silang lahat, opo, ngunit rebelde sila laban sa represyon at sa ngalan ng kapayapaan at kaayusan.

Malinaw, sa talaksan ng mga resulta ng represyon, nangunguna ang pagkakahati ng taumbayan sa dalawang panig. Sa isang panig, ang mga kritiko at rebelde. Sa kabilang panig, ang lahat ng iba pa, kabilang ang mga pumapagitna, ang mga ayaw makialam. Tuso ang mga nasa poder na gumagamit ng represyon. Ganito ang garantiya nila sa madla: Walang ikakatakot ang mga walang kasalanan – ibig sabihin ay ang mga sarado ang bibig at hindi gumagalaw. (Naririnig ba ninyo sina Ermita at ang dalawang Gonzales?) Sumige lang kayo sa matahimik na pamumuhay, sa paghabol sa inyong sari-sariling minatamis na pangarap, sa inyong pagiging indibidwalista. Garantisadong hindi kayo maaano, basta huwag kayong sumama sa mga maiingay at mapanggulo.

And so the repression continues. Because while a vocal segment of society refuses to suffer repression by fighting it in concrete terms, a bigger number of the public allow themselves to be victims of repression -- either because their consciousness has been perverted or because in timidity and silence, they find security. Pakatandaan natin ito: Kalasag ng mapaniil na pamahalaan ang laksang mamamayang hindi nakikialam sa mga usaping pambayan.

Ang punto po ay ito: Kailangang dumami nang makailang ulit ang mga aktibo at militanteng lumalaban sa represyon upang matigil ang represyon. Sa ibang salita, kailangang sa mga lansangan ay maging daang libo ang ilang libong demonstrador, at milyon ang daang libo. Kailangang sa kanayunan ay walang maliw na umani ng tagumpay ang papakapal na hukbo ng taumbayang nagbabalikwas at nakikipaglaban. Lahat ng iyan ay upang pasukuin sa katarungan at kalayaan ang mga rehimeng mapanikil, at mailuklok sa kapangyarihan ang demokratikong rehimen ng sambayanan.

Sapagkat sa huling pagsusuri, kung hindi magiging materyal na pwersa ang mga ideya sa paglaban sa represyon, ang gutom ay mananatiling gutom, ang maysakit ay maysakit, ang bilanggo ay bilanggo. At ang mga nawawala ay hindi kaylanman matatagpuan.

Artista kontra Represyon

Nariyan na tayo. Mauugat ang palit-palit na gobyerno sa pangkasaysayang represyong nangyari sa Pilipinas. Nakatuntong sa ganoong pundasyon ang lantarang batas militar ni Marcos at ang di-lantarang batas militar ni Gloria Macapagal-Arroyo. Nagbunyi ang mga Pilipino nang mapatalsik si Marcos noong 1986. May nagtanong ba ng ganito: Bakit tumagal nang 21 taon bago napatalsik ang diktador na ito? Sapagkat noon lamang 1986 bumuka ang bitak sa kultura ng represyon. At ating pansinin: Ang represyong dinurog noong 1986 ay tatak-Marcos lamang. Nanatili ang represyong “lehitimo” na mas malapad at malalim na itinayo ng kolonyalismo at imperyalismo, na siyang tinuntungan ng mga pumalit kay Marcos.

Sa ngayon, matagumpay pa ring nakukultura ang represyong ito, kaya natitigatig man ang publiko sa mga pinapaslang ng rehimeng GMA, mayroon ba silang kongkretong ginagawa upang labanan ito? Ano, kung gayon, ang dapat gawin? The inevitable question: What is to be done?

Bilang artista, manindigan tayo laban sa represyon ng malayang pag-iisip, malayang pamamahayag at malayang paglikha ng sining at panitikan. Ang paglikha ng sining at panitikan na ukol sa mga isyung pambayan ay bahagi ng mga kalayaang ito. Kalabisan nang sabihin na ang artista ay nararapat magrebelde kapag ang mga kalayaang ito ay sinasagkaan.

Ang mga artista at manunulat ay may natatanging lugar sa kabuuang kilusan laban sa represyon. Sapagkat ang larangan natin ay larangan ng kamalayan – na siyang epektibong kinokontrol ng mga pwersang mapanikil -- kagyat ang bisa ng kanilang mga likha sa pagpapalaya sa kaisipan ng taumbayan. Sa madaling sabi, ang mga artista, manunulat at manggagawang pangkultura ay kailangang patuloy na lumikha ng mga obrang malaya at mapaglaya, laluna sa panahon ng pinakamararahas na paninikil. Sapagkat upang gumalaw ang katawan, kailangang magpasya ang kaisipan. Ang mga tula, kwento, dula, awit, sayaw sa iba’t ibang tradisyonal at makabagong midya ay may kakayahang kagyat na magbukas ng pinid na imahinasyon. At minsang mabuksan, maaari nang dumaloy ang liwanag at ang imahinasyon ay maglakbay. Wala itong iniwan sa paggising sa natutulog. Kapag gising na, ang lahat ay posibleng gawin.

Sa ganitong pagtingin, kailangang ang lumilikha ng sining at panitikan ay nakaugnay sa malawak na kilusang masa. Hindi siya magtatagumpay sa paglikha ng malaya at mapaglayang akda kung siya ay nakakulong sa kanyang silid, o kaya’y solong nakikipag-ulayaw sa mga musa ng kanyang diliwariw. Kailangang maramdaman niya ang kalam ng sikmura ng maralitang sangkahig-santuka, marumihan ang kanyang mga paa’t kamay ng putik na nililinang ng magsasaka, matalamsikan siya ng dagitab ng bakal na pinapanday ng manggagawa.

Kailangan niyang lagukin ang likido ng pakikipagsandugo sa masang anakpawis. At mula sa lakas noon, kailangan niyang lumikha, at lumikha pa, sukdang ipagkait ang laya sa paglikha.

(Ginamit ding batayan ng lektyur sa Alternative Classroom Learning Experience sa pagtataguyod ng NNARA-Youth, University of the Philippines, Diliman, Quezon City, 4 Setyembre 2007.)